Konji su uopšteno krupne životinje sa relativno velikom glavom i dugim ekstremitetima. Veličina i težina variraju; dužina od glave do repa je između 200 i 300 cm, rep je od 30 do 60 cm, a visina u ramenima im je od 100 do 160 cm. Krzno im je gusto i najčešće kratko, a većina vrsta imaju na vratu, temenu i repu duže ili čak duge dlake (vidi griva). Boja krzna većine vrsta sa gornje strane je siva ili smeđa, a sa donje belkasto-siva. Kod više vrsta se mogu pojaviti pruge na ramenima i nogama, a sve tri vrste zebri poznate su upravo po svom upadljivom crno-belo prugastom krznu.
[uredi] Udovi
Obeležavajuća osobina konja je redukcija broja prstiju. Tako sve danas živuće vrste imaju samo jedan koji koriste. To je treći prst, dok su se ostali povukli i na skeletu postoje još samo kao rudimenti. Kopita kao cipele „obuvaju“ zadnji zglob trećeg prsta. Za takav razvoj bilo je potrebno 50 miliona godina. Prvi konji koji su bili veličine manjeg psa, imali su stopalo sa četiri prsta na prednjim nogama, i tri na zadnjim.
[uredi] Boja
Prvobitno je boja konjske dlake imala funkciju kamuflaže. Danas se konji uzgajaju u nekoliko boja. Kod nekih se boja nogu, grive i repa razlikuje od boje ostatka tela. Neki konji imaju bele mrlje na licu i nogama.
[uredi] Položaj ušiju
Konj može posebno micati ušima kako bi prikupio zvukove, a položaj ušiju jasno ukazuje na njegovo raspoloženje. Uši okrenute napred znači da ga nešto zanima; jedno uho napred, drugo nazad znači da konj nije siguran, uši unazad pokazuju agresivnost i strah.
Lobanja konja
[uredi] Glava i zubi konja
Glava konja je snažna, upadljivo izdužena a najveći deo je gornja vilica. I međučeljusna kost je izdužena. Nosna kost je duga i uska, a očne duplje su smeštene daleko nazad i nalazi se iza zuba. Čeljusni zglob je smešten visoko, a donja čeljust je isto povećana. Oči su smeštene bočno na glavi, a uške su im duge i vrlo pokretljive.
Konji imaju u svakoj polovini čeljusti tri sekutića, oblikovanih kao dleto. Očnjak po pravilu imaju samo mužjaci, ženke ga uopšte nemaju, ili je vrlo mali. Iza njih imaju prazninu, koja se naziva dijastema. U svakoj polovini čeljusti konji imaju najčešće tri prekutnjaka (četvrti je retko prisutan, a kad postoji, uvek je prvi) i tri kutnjaka. Prekutnjaci i kutnjaci su vrlo slično građeni i idealno su prilagođeni tvrdoj hrani.
[uredi] Unutrašnja građa
Kao kod svih neparnoprstaša, fermentacija hrane kod konja odvija se tek u crevima, što znači da se i najveći deo probave odvija u crevima. Želudac im je, za razliku od preživača, uvek jednostavno građen sa samo jednom komorom. Fermentacija se odvija u vrlo velikom slepom crevu (zapremina slepog creva može biti do 90 litara) i do 4 metra dugom pravom debelom crevu. Ukupno, probavni sistem konja može biti dug do 26 metara.
[uredi] Rasprostranjenost i životni prostor
Divlji oblici danas još živućih vrsta porodice konja žive u istočnim i južnim delovima Afrike i u centralnoj Aziji. Tokom zadnjih vekova područja nastanjena konjima bitno su se smanjila. Sve do kraja pleistocena bili su rasprostranjeni u velikim dijelovima Evroazije, Afrike i u Amerikama. Na američkom kontinentu su iz nejasnih razloga izumrli pre oko 10.000 godina. Naslućuju se razni razlozi, lov novodošlih ljudi, klimatske promene posle zadnjeg ledenog doba, neka bolest ili mešavina svih ovih faktora. I u zapadnoj Evropi su izumrli verovatno pre oko 10.000 godina. U severnoj Africi i zapadnoj Aziji istrebljeni su u razdoblju antike. Do 20. veka održala se u Iraku i Iranu jedna populacija azijskog polumagarca. U istočnoj Evropi, zadnji divlji konji, tarpani, izumrli su u 19. veku.
Kao suprostnost tome, čovek je domaće konje i domaće magarce proširio celim svetom, a u nekim zemljama danas u prirodi žive potomci populacije obe vrste, odbegli i podivljali. Veliki broj podivljalih konja i magaraca žive danas u Australiji, ali ih se naći i u SADu i drugim zemljama.
Konji daju prednost otvorenim prostorima kao što su stepe i savane, ali i u suvom okolišu polupustinja i pustinja. Jedino je evropski tarpan bio pretežno stanovnik šuma.
[uredi] Način života
[uredi] Socijalno ponašanje
Iako se konji mogu sresti kako pasu i po danu, to su ipak životinje aktivne pretežno u sumrak i noću. Kod nekih vrsta, kao na primer kod grevijevih zebri i afričkih divljih magaraca, mužjaci zaposedaju „svoju“ teritoriju za parenje koji može biti i veći od 10 km², što je najveća poznata teritorija kod svih biljoždera. Iako se neke životinje okupljaju u grupe, kod ovih životinja nema trajnih veza među odraslima. Kod nekih vrsta, (kao, npr. pševalskijev konj, brdske i stepske zebre) mužjaci bdiju nad krdom koje predvodi ženka. U tom slučaju može doći do okupljanja većih krda sa utvrđenom hijerarhijom. Sporazumevaju se sa drugim jedinkama gestama, načinom kako drže uši, čeljust i rep, ali i glasom.
[uredi] Hrana
Konji su pravi biljožderi, i jedu pre svega travu, a ponekad, u različitoj količini lišće i druge delove bilja. Većina vrsta pije svaki dan, iako mogu izdržati bez vode i duže vreme.
[uredi] Neprijatelji
Konji imaju čitav niz prirodnih neprijatelja, što su pre svega zveri kao što su hijene, vukovi, divlji psi i velike mačke. Kao većina kopitara, i konji imaju vrlo izražen nagon za begom. Telo konja građeno je za brzo i ustrajno trčanje, pa oni uvek pokušavaju, ako je to ikako moguće, pobeći. Ipak, doteranu u ćošak, konji mogu svojim kopitima i ugrizom napadačima naneti ozbiljne i bolne povrede.
[uredi] Razmnožavanje
Skotnost kod konja traje između 330 i 410 dana, najduže kod grevijevih zebri, najkraće kod domaćih konja. Na svet dolazi u pravilu samo jedno mladunče. Ono je relativno teško (dosiže između 9 i 13% težine majke) i vrlo razvijeno, tako da već koji sat nakon dolaska na svet može slediti majku. Nakon 0,5 i 1,5 godina mladunče prestaje sisati. Polna zrelost nastupa u dobi od tri do šest godina, pri čemu se mužjaci, zbog socijalne strukture, mogu razmnožavati u kasnijoj dobi od ženki. U prirodi je najduži životni vek konja oko 40 godina, dok domaći konji mogu doživeti skoro 50 godina.
[uredi] Sistematika
Najbliži srodnici konja su tapiri i nosorozi, i zajedno čine red neparnoprstaša (Perissodactyla). Tapiti i nosorozi su međusobno bliži srodnici. Iz tog razloga se porodica konja ponekad, zajedno s izumrlim precima svrstava u zaseban podred Hippomorpha.
[uredi] Živuće vrste
Južne stepske zebreBroj vrsta konja je još uvek sporan. Najčešće se razvrstavaju u sedam ili osam vrsta:
Divlji konj (Equus ferus) je u prirodi izumro u 1960-im, kad je izumro pševalskijev konj (Equus ferus przewalski). Koristeći primerke ove vrste koje su živele u zoološkim vrtovima, u međuvremenu su u tioku puštanja na slobodu ovih konja u Mongoliji, Kini i drugim zemljama. Procenjuje se, da danas slobodno živi oko 2.000 jedinki. Divlji konj je izvorni oblik domaćih konja.
Afrički divlji magarac (Equus asinus), nazvan još i divlji magarac ili pravi magarac, u prirodi je visoko ugrožen. Još vrlo malo jedinki živi u Eritreji, Etiopiji i Somaliji. Afrički magarac je izvorni oblik domaćeg magarca.
Azijski magarac (Equus hemionus), često nazivan i polumagarcem ili konjskim magarcem, rasprostranjen je sa više podvrsta (onager, kulan i drugi) od Irana do Indije i Mongolije. Neki zoolozi smatraju ove podvrste samostalnim vrstama, pa bi se prema tome, zavisno o gledištu, moglo naći jedna, dve, tri ili čak do šest vrsta azijskih magaraca. Za razliku od afričkih, azijski magarac nikada nije domesticiran.
Kiang (Equus kiang) je ranije smatran podvrstom azijskog magarca, ali on je krupniji i sličniji konju od njega. Vrsta živi na tibetanskoj visoravni i područjima uz nju.
Grevijeva zebra (Equus grevyi) je prepoznatljiva po svojim vrlo uskim prugama. Još samo nekoliko hiljada jedinki živi u Keniji, Somaliji i Etiopiji, i smatraju se ugroženom.
Brdska zebra (Equus zebra) živi u dve podvrste u Namibiji i Južnoj Africi. Ovo je najmanja vrsta zebri.
Stepska zebra (Equus guagga) živi južno od Sudana do Južne Afrike. Vrsta je prepoznatljiva po tome što joj je i stomak prugast, a između pruga ima svetlije, „zasenčene“ pruge. Kuaga, zebra izumrla krajem 19. veka, imala je pruge samo na glavi i vratu. Danas se smatra da je bila podvrsta stepske zebre, al ponekad se navodi kao samostalna vrsta.
Tačni srodnički odnosi među pojedinim vrstama ove porodice ni danas nisu razjašnjeni bez ostatka. Sve tri vrste zebri verovatno imaju zajedničku liniju predaka, kao i magarac (afrički, azijski i kiang). Divlji konj je verovatno u najudaljenijem srodstvu od ovih vrsta i verovatno se još vrlo rano odvojio od linije zajedničkih predaka zebra-magarac.
Poznati su i razni hibridi između pojedinih vrsta.
[uredi] Konji i ljudi
Domaći konji vuku plugU ljudskoj istoriji su domaći konji i domaći magarci imali važnu ulogu kao jahaće, tegleće i radne životinje. Tačno vreme domesticiranja obe vrste nije više moguće utvrditi, ali se procenjuje da je magarac domesticiran 4.000 godina p. n. e. a konj nešto kasnije.
Čovek ih je raširio po celom svetu. Motorizacija poljoprivrede kao i širenje automobilskog saobraćaja su snažno potisnuli korištenje konja i magaraca, i danas se u industrijalizovanim zemljama koriste još samo u sportu i kao hobi. U manje razvijenim područjima, konji i magarci se još uvek intenzivno koriste. Još jedno područje njihovog korištenja je i izvor mesa za ljudsku prehranu. Koristi se i mleko kobila i magarica, a i njihova koža se koristi. Ipak, za razliku od drugih domaćih životinja, njihovo korištenje u ove svrhe je drugorazrednog značenja.
Veselko je u Srbiji naziv za žilavog konja, pastuva, koji nije rasan, ali koji ima značajnu ulogu kod parenja rasnih grla konja[traži se izvor].
Pošto su svi rasni i trkački konji veoma skupi, i imaju izuzetno graciozne, elegantne i osetljive noge glavna obaveza vlasnika ergela je čuvanje od povreda, jer se takve povrede redovno završavaju krajem trkačke „karijere“, a neretko i života povređenog grla[traži se izvor].
Kod opasivanja, odnosno parenja, dešava se da se kobila rita, grize i pokazuje veliku agresivnost prema pastuvu. Zato je razvijen poseban postupak za razrešavanje ovakvog, rizičnog posla. Da tom prilikom ne bi došlo do povrede skupog, punokrvnog pastuva pušta se mlađi, ali nebitan pastuv da trči okolo, zamara, trpi ugrize, podnosi udarce i sve što je moguća posledica divljačkog ponašanja kobile. Kada se kobila umori i kada je jasno da će doći do neizbežnog parenja veselko se tada odvodi, a privodi se rasni pastuv koji može da se pari bez opiranja[traži se izvor].
12th Septembar 2008, 12:26
